کنترل موجودی

کنترل موجودی، (به انگلیسی: Inventory Control) روش‌های مورد استفاده برای اطمینان از اینکه سطح موجودی کالای موردنظر حفظ شود. هدف از کنترل موجودی، بررسی و نگاه داشت سطحی از موجودی است، که هزینه‌های سیستم را کمینه می‌کند.

کنترل موجودی جریانی است که ضمانت می‌کند اقلام موجود سازمان با در نظر گرفتن عوامل زمان، مکان، تعداد، کیفیت و هزینه، برای بخش‌های مدیریت عملیات تولید، توزیع، فروش، مهندسی در دسترس باشد. آنچه در کنترل موجودی از اهمیت ویژه برخوردار است، میزان سفارش و زمان سفارش می‌باشد.

موجودی کالا، شامل مواد خام و محصولاتی می‌باشد که در انبار نگهداری می‌شود. مدیریت عملیات حوزه‌ای از مدیریت در ارتباط با طراحی و مدیریت محصولات، فرآیندها، خدمات و زنجیره تامین است. هدف آن دستیابی، توسعه و استفاده از منابع و مواد اولیه، به منظور دستیابی به کالاها یا خدمات موردنیاز مشتریان یک کسب‌وکار است.

مدیریت عملیات شامل سطوح راهبردی، تاکتیکی و عملیاتی است. سطح استراتژیک شامل تحلیل سامانه‌ها، تعیین اندازه و موقعیت کارخانجات، تصمیم‌گیری ساختار خدمات یا شبکه‌های ارتباط از راه‌دور و طراحی زنجیره تامین می‌شود. مسائل تاکتیکی شامل تعیین ساختار و آنالیز بهره‌وری کارخانه، روش‌های مدیریت پروژه، انتخاب تجهیزات و جایگزینی است. مسائل عملیاتی عبارتند از: برنامه‌ریزی و کنترل تولید، مدیریت موجودی، کنترل کیفیت و بازرسی، حمل‌ونقل مواد و سیاست‌های تعمیر و نگهداری تجهیزات.

امروزه سازمان‌های نوین به دنبال کاهش میزان موجودی و نگهداری آن هستند تا از هزینه‌های نگهداری و انبارداری دوری کنند. اما عملا این امکان وجود دارد که ما نتوانیم این کاررا انجام دهیم و بهرحال موجودی و انبار و هزینه‌های نگهداری را همچنان داشته باشیم. بنابراین باید بتوانیم موجودی‌ها را به نحوی مدیریت کنیم تا هم هزینه‌های نگهداری آنها حداقل شود و هم هزینه‌هایی که بابت کمبود باید بپردازیم. یعنی به موقع و به اندازه سفارش دادن. پس باید مدیریت بهینه موجودی داشته باشیم.

منظور از موجودی = موجودی مواد اولیه و قطعات، کالاهای نیمه‌ساخته، ماشین آلات، ابزار آلات تولیدی، لوارم تعمیرات آنها و کالای ساخته شده است.

بر این اساس، علم مدیریت اقدام به تدوین سیستم هایی تحت عنوان مدیریت کنترل موجودی نموده که در زیر به این موارد می پردازیم:

 

سیستم‌های مدیریت و کنترل موجودی

1. سیستم دسته‌بندی کالاها بر اساس ABC

می توان گفت یک سیستم کیفی و حدودی است. این سیستم بر این مبنی استوار است که معمولاً در انبار موجودی‌هایی داریم که بخش عمده ارزش موجودی را به خودشان اختصاص می‌دهند و موجودی‌هایی هم داریم که ارزش کمتری دارند و مسلما سیاست کنترلی ما برای هر کدام باید متفاوت باشد. بررسی‌های مدیریت نشان داده که  :

_ حدودا 20% حجم اقلام موجودی در انبار، حدود 70%-80% ارزش کل موجودی‌ها را تشکیل میدهند. این دسته کالاها را کالای A می‌نامند. بطور معمول مدیریت و نگهداری این دسته از کالاها، هزینه زا، زمانبر و شامل محدودیت های مختلفی می باشد.

_ دسته دوم کالاهایی هستند که حدود 30% موجودی انبار را گرفته اند، اما فقط 15% ارزش کل موجودی‌ها را دارند. این دسته را B می‌نامند.

_ دسته سوم هم 50%-60% حجم انبار را اشغال کرده و 5% -10% ارزش کل را دارند که دسته C نامگذاری میشوند.

با توجه به موارد بالا، می توان گفت: تقسیم‌بندی بصورت مهم، متوسط و غیر مهم است.

بر طبق این سیستم، باید اولویت اول ما برای مدیریت و کنترل موجودی‌ها روی دسته اول یا همان A باشد و بیشتر انرژی و زمان در مدیریت موجودی روی آنها صرف شود زیرا کمبود یا نگهداری هزینه زاست. و به همین ترتیب اولیت بعدی به دسته B و بعد هم دسته c می رسد.

یعنی باید تا می‌تونیم میزان موجودی دسته A رو کاهش داده و سعی کنیم به موقع سفارش داده بشه و به موقع مصرف بشه.

2. سیستم کنترل موجودی "میزان سفارش اقتصادی" (EOQ/Economic Order Quantity)

این سیستمی است که تقریباً کنترل موجودی را به اسم آن می‌شناسند و روش اصلی و دقیق کنترل موجودی است.

در این سیستم سعی بر این است که میزان سفارش در هر مرتبه به اندازه‌ای باشد که هزینه‌های سفارش‌دهی، هزینه‌های نگهداری و هزینه‌های کمبود حداقل شود. و بر اساس یک فرمول کلی هم کار می‌کند.

امّا قبل از آن، باید بدانیم که در مبحث کنترل موجودی چه نوع هزینه‌هایی وجود دارد:

_ هزینه سفارش‌دهی Co (تهیه و ارسال فرم‌های درخواست خرید، هزینه حمل کالا، عوارض گمرکی و کل هزینه‌هایی که برای سفارش و دریافت کالا مصرف -می‌شود)

_ هزینه نگهداری Cc (هزینه انبار، کنترل، جابجا کردن کالا در انبار، استهلاک کالا، مفقود شدن کالا، از مد افتادن کالا، بیمه انبار، و هزینه انباشت سرمایه یعنی هزینه فرصت از دست رفته)

_ هزینه کمبود Cq (هزینه نارضایتی یا از دست دادن مشتری، عدم تحقق سود، از دست دادن اعتبار)

فرمول‌های کلی:

 

 

 

مقدار سفارش بهینه:

D مقدار تقاضا است.

 

 

هزینه کل موجودی بر اساس سفارش بهینه:

 3. سیستم کنترل موجودی فاصله ثابت بین دو سفارش

در این حالت فواصل معین و ثابتی را برای سفارش تعیین می‌کنند. خصوصیت اصلی این روش کاهش هزینه سفارشات است. البته در خصوص هزینه‌های نگهداری و کمبود باید با بقیه سیستم‌ها مقایسه شود تا بتوانیم انتخابش کنیم. این روش فرمول جداگانه‌ای دارد.

 

4. سیستم کنترل موجودی تخفیف در خرید کلی کالا

این حالت مربوط به زمانی است که خرید کلی مشتریان، تخفیف‌هایی برای آنها به ارمغان بیآورد. این حالت روشهای خاص خودش را دارد که بیشتر متمرکز بر منفعت سازمان در گرفتن تخفیف در زمان خرید است.  

 

5. سیستم کنترل موجودی در حالت دریافت تدریجی کالا یا مدل میزان اقتصادی تولید (POQ/Production Order Quantity)

مثل مدل EOQ  است ولی دریافت کالا یکجا نیست و بصورت تدریجی میباشد که فرمول آن کمی تغییر می‌کند. معمولا این مدل در حالتی استفاده می‌شود که قطعات سفارش داده شده داخل کارخانه تولید شده و بصورت تدریجی تحویل واحدهای مورد نیاز شوند.